“Veel te laat heb ik jou lief gekregen” Augustinus
In ons dagelijks leven worden we constant voor keuzes gesteld. Of het nou gaat om wat je die dag wilt eten, of je met de fiets of de bus gaat, of auto, of je wel of niet dat wijntje neemt…
Ook keuzes van meer morele aard: kies je bewust, biologisch of niet? Bel je wel of niet een vriendin in nood, nu of morgen, laat je je leiden door emotie of verstand.
Of nog groter: welke politieke statement maak je, ben je het eens met de boeren of niet? Sta je op tegen onrecht, spreek je je uit of niet… is angst je raadgever of persoonlijk gewin… keuzes keuzes.
De keuze die je maakt heeft altijd consequenties. Sommigen daarvan zijn niet te overzien, anderen wel. Soms kom je terug op een beslissing en denk je: oh had ik maar…
Zo worden we de laatste tijd overspoeld met de consequenties die het Britse volk gemaakt heeft in haar referendum om de EU te verlaten. En een groot deel van dat volk heeft nu spijt…veel spijt. Deze gevolgen hadden ze niet voorzien. Om nog maar niet te spreken op welke gronden men destijds die keuze gemaakt heeft: in ieder geval was men verkeerd voorgelicht.
Zo kan het dus zo maar gaan: dat je ergens voor kiest op basis van verkeerde informatie of verkeerde aannames… Hoe ga je daar mee om? Durf je, kun je nog op je beslissing terug komen? Soms kan dat wel. Soms kun je zeggen: bij nader inzien wil ik toch liever anders…
Soms kan dat niet. Dan heb je te dealen met de gevolgen. En ook daar kun je ervoor kiezen om er het beste van te maken of te blijven hangen in verongelijktheid of spijt.
Als je terug kijkt op je eigen leven en momenten waarop je beslissende keuzes gemaakt hebt, zul je vast bij sommigen zeggen: dat had ik toen beter anders kunnen doen. Bij andere keuzes zul je juist het tegenovergestelde gevoel hebben. Hoe het ook zij, wat je kiest, jouw keuzes laten zien wie je was, bent en zal zijn.
Ik wil m vandaag ook omdraaien: stel dat jijzelf het object van de keuze bent. Dat er iemand is die voor jou kiest, of tegen jou? Dat kan al vroeg beginnen, dat je meegevraagd wordt op een kinderpartijtje of bij de gym in een team wordt gekozen, of niet ( in mijn geval). Als je groter wordt, dat je uitgekozen wordt om de hoofdrol te spelen in een toneelstuk of musical, en uiteindelijk: dat er iemand is die tegen je zegt: ik wil met jou mijn leven delen. Ik kies voor jou! En zeker in dat laatste geval zijn de gevolgen vaak niet te overzien. En zijn er momenten dat je er even het beste van moet maken, en zijn er momenten dat je intens blij bent dat je voor elkaar gekozen hebt. En zelfs kan er een moment komen, dat je moet besluiten om ieder een andere weg te gaan.
Kortom: kiezen. Ergens voor kiezen, voor iemand kiezen en gekozen worden. Vandaag gaat t hierom: kiezen voor een leven met God en weten/geloven dat God al voor je bestond voor jou gekozen heeft. En wat daar dan de consequenties van zijn. Paulus schrijft daarover in zijn brief aan de Romeinen. Als tip van Paulus een klein, en ik denk het meest bekende stukje. God kiest voor jou…
31Wat moeten wij hier verder over zeggen? Als God voor ons is, wie kan dan tegen ons zijn? 32Zal hij, die zijn eigen Zoon niet heeft gespaard, maar hem omwille van ons allen heeft prijsgegeven, ons met hem niet alles schenken? 33Wie zal Gods uitgekozenen aanklagen? God zelf spreekt hen vrij. 34Wie zal hen veroordelen? Christus Jezus, die gestorven is, meer nog, die is opgewekt en aan de rechterhand van God zit, pleit voor ons. 35Wat zal ons scheiden van de liefde van Christus? Tegenspoed, ellende of vervolging, honger of armoede, gevaar of het zwaard? 36Er staat geschreven: ‘Om u worden wij dag na dag gedood en afgevoerd als schapen voor de slacht.’ 37Maar wij zegevieren in dit alles glansrijk dankzij hem die ons heeft liefgehad. 38Ik ben ervan overtuigd dat dood noch leven, engelen noch machten noch krachten, heden noch toekomst, 39hoogte noch diepte, of wat er ook maar in de schepping is, ons zal kunnen scheiden van de liefde van God, die hij ons gegeven heeft in Christus Jezus, onze Heer.
Paulus’ afscheid
Het is de zomer van 55 of 56 na Christus ( precies dateren blijft lastig). Wat we wel weten is dat Paulus Korinthe verlaten heeft en naar Jeruzalem toe wil. Hij heeft geld ingezameld voor de gemeente aldaar. Dit is geen onbelangrijk detail! Ten eerste: reizen met n hoop geld op zak is best gevaarlijk. Ten tweede: het geld is om 2 redenen ingezameld. Namelijk om de ‘nieuwe gemeenten’ die voornl uit niet-joden bestaan ervan te doordringen dat zij een blijvende verplichting hebben aan het joodse volk en aan de gemeente in Jeruzalem in het bijzonder. Én om aan de gemeente in Jeruzalem te laten zien dat de nieuwe gemeenten niet een nieuwe religie zijn, maar juist verbonden zijn met hun joodse broeders en zusters en als een familie voor elkaar zorg dragen.
Het is zaak dat de groep die met Paulus en het geld meereist betrouwbaar is. Van elke gemeente die er tot dan toe was, ging er een vertegenwoordiger mee. Paulus wilde aanvankelijk vanuit Korinthe rechtstreeks naar Syrie varen, maar dat was te gevaarlijk, er werd door de joden een aanslag op zn leven beraamd. Dus hij reist over land. Het wordt een soort afscheidstocht. Overal waar hij langs komt, vertelt hij nog een keer zijn verhaal. Hij vermijd de grote steden, omdat je daar gemakkelijk kunt worden overvallen. Dan bereikt hij uiteindelijk het plaatsje Milete, iets ten zuiden van Efeze. Hij wil graag de vertegenwoordigers van die stad ook nog spreken.
Vlak voor deze ontmoeting heeft Paulus zijn brief aan de Romeinen geschreven. Hij weet dat hij ws niet meer terug komt in Klein Azie, want hij wil graag naar Rome en dan door naar Spanje. In de brief aan de Romeinen stelt hij zichzelf voor. Zijn gesprek met de vertegenwoordigers van Efeze en de inhoud van de Romeinen-brief hebben daardoor veel overeenkomsten. In zijn gesprek met de Efeziers lijkt hij te zeggen: Ik leg t nog één keer uit! En door deze urgentie zet Paulus dan ook stevig in. Datzelfde geldt voor de Romeinenbrief.
Paulus noemt het motto van zijn brief: Gods evangelie redt iedereen die geloof heeft, Jood en Griek. Joden en Grieken zijn zelf niet in staat om ‘tot God’ te komen, zo stelt Paulus. Maarrrrr het goede nieuws is: God is in de persoon van Jezus Christus tot de mens gekomen. De gevolgen hiervan voor de gemeente en voor het volk Israel werkt Paulus verder uit in de brief.
Het is deze brief aan de Romeinen die in de loop van de geschiedenis van het christendom heel invloedrijk is geweest. Paulus ideeën hebben een beslissende invloed gehad op grote influencers van het Christendom, zoals kerkvader Augustinus, kerkhervormer Luther en theoloog Karl Barth. Het belangrijkste punt in de brief is de nadruk op geloof als basis voor het leven van de mens: door het geloof zal de mens worden gered.
Woorden van soortgelijke strekking worden ook gewisseld in de haven van Milete, vlak voor Paulus vertrek naar Jeruzalem. Het afscheid valt m zwaar. Hij weet dat hij deze mensen nooit meer terugziet. Hij weet dat wat hij doet gevaarlijk is en dat zij daardoor ook gevaar lopen. En hij legt t nog een keer uit…Er zal zijn gebeden, gezongen en gelezen.
We lezen stukjes uit de Romeinenbrief
Romeinen 3: 21 – 26, Romeinen 7:1 – 6, Romeinen 8: 10 – 11
Lieve mensen van God,
Veel te laat heb ik jou lief gekregen..
Binnen in mij was je, ik was buiten,
en ik zocht jou als een ziende blinde
buiten mij.
Deze woorden zijn oorspronkelijk van kerkvader Augustinus, Huub Oosterhuis heeft ze bewerkt tot dit prachtige lied. Augustinus, die leefde in eind vierde/begin vijfde eeuw na Chr is een van de grootste en meest invloedrijke kerkvaders; zo groot dat hij zelfs wel vergeleken wordt met Paulus zelf. Het is voor n ander moment om uitgebreider in te gaan op deze man en zijn leven en werk. Dat is niet voor nu. Ik wil volstaan met te zeggen dat t lezen van de Romeinenbrief zijn denken over God en Christendom behoorlijk heeft bepaald.
Ik merk dat ik niet goed weet te beginnen vandaag. Dat komt voornamelijk door het onderwerp van deze viering. Ik denk dan bij mezelf: jij en u bent hier vanmorgen gekomen. Je hebt misschien wel, misschien niet een herfstvakantie achter de rug. Van alles meegemaakt. Op je werk, thuis, in je familie, met vrienden. En vanmorgen, je was toch al op tijd wakker vanwege die klok, dacht je: laten we maar ns gaan. Naar de kerk. Ben al n tijdje niet geweest. Of..: ik volg die Paulus serie, leuk! Of: ik snak naar n moment van bezinning en inspiratie. Of heel basaal: ik vind het fijn om weer even met en onder de mensen te zijn, samen in een viering. Kan allemaal, en alles is prima. En dan kom je hier en dan valt je de Romeinenbrief op de mat. Ja… jong’s zeg. Het is soms al lastig genoeg om uberhaupt je geloof woorden te geven, inhoud, te behouden in deez’ turbulente tijden. En dan vanmorgen deze best ingewikkelde taal te horen, bijna complexe en wiskundig systemen.
Paulus’ filosofische manier van denken en spreken, komt in deze brief wel goed tot uiting. Hij moet ook wel. Het is zo’n beetje de kern van zijn boodschap. En alles staat op scherp nu. Er staat veel op t spel. Hij moet de jonge gemeenten achterlaten en erop vertrouwen dat wat hij geleerd heeft, dat dat gaat werken. In sommige plekken is al onrust en onenigheid. En hij loopt gevaar, hij kan ook zo nog vermoord worden. Het is dus belangrijk dat hij goed en precies verwoord wat het christen-zijn, het geloof in Christus nu precies betekent. Ook naar de mensen in Rome, die hij nog nooit gezien heeft, zij juíst hebben t nodig dat ze weten waar t nu precies om gaat.
De kern is: Gods evangelie redt iedereen die geloof heeft. Je kunt je dan afvragen waarván je gered moet worden. En het antwoord op die vraag heeft eeuwenlang de kerk en haar gelovigen behoorlijk in de greep gehad. Natuurlijk, je moet gered worden van je zonden. Maar wat zijn dan je zonden? Wat is de grootste zonde? Voel je je wel zondig? Nu … ook daar heeft de kerk in de loop van de geschiedenis een aardig handje in gehad. Als men zich niet zondig voelde, dan werd er wel voor gezorgd. Door allerlei geloofswetten en morele regels. En ja, die regels zijn wel degelijk beinvloed door de brieven van Paulus. Dat kan en mag ik niet ontkennen. Ik vraag me alleen af of het oorspronkelijk ook zo bedoeld is geweest door Paulus. Eerlijk gezegd denk ik namelijk niet. Want Paulus preekte en sprak vanuit een enorme bevrijdingsgedachte en niet met het oogmerk om mensen te knechten of klein te maken.
Het gaat Paulus om de redding van de mens van de zonde. En de ‘zonde’ die Paulus bedoelt is het gegeven dat de mens haar bestemming misloopt. De bedoeling mist. De bedoeling van het leven. En die bedoeling van het leven is dat je als mens gelooft en weet dat je God toebehoort. Je bent kind van God. Je bestaat in God. En niet zomaar een Godje, maar de God van Abraham Izaak en Jacob. De enige God. God die bron is van Leven, Oorsprong van het goede en zoals Augustinus zingt: schoonheid in de puurste vorm.
In het jodendom is de gedachte dat je door je te houden aan de wetten, je deze bedoeling nabij komt. De wet is de weg om tot je bestemming te komen. Dat vraagt natuurlijk nogal wat van de gelovige. En zoveel dat je op een gegeven moment kunt denken: geloof ik nou dat de wet mij draagt in voedt in dit leven, of geloof ik dat God dat is. Door alle regeltjes raken de gelovigen het zich op die ene God wat kwijt. Dat is wat Paulus noemt: ZONDE.
Maarrrrr en dan komt t: het is helemaal niet nodig om slaafs de wetten te volgen en op die manier te proberen om dichtbij God te komen. Die wet is al vervuld. God is al lang dichtbij de mensen gekomen, sterker nog, God woont onder de mensen, is in de mensen. En dat is gebeurd toen Jezus stierf en de dood versloeg, immers hij is opgewekt. De dood heeft haar grip verloren.
Welke straf is het ergst? Mocht je de wet niet goed naleven? Waarmee kun je de mens het ergst en het hardst straffen, als je al in die termen wilt spreken? De doodstraf. De volkomen vergetelheid. Het opgaan in het niets. Maar de dood is geen straf meer, want Jezus heeft die dood verslagen. Ja, we gaan nog wel dood, zegt Paulus, alleen het is niet het einde. Sterker nog: het is een begin van een leven dichtbij God. Dus de wet is geen middel meer, geen drukmiddel, geen dwang om na te leven om God nabij te komen…De wet staat niet meer tussen God en mens in.
Veel te laat heb ik jou lief gekregen..
Binnen in mij was je, ik was buiten,
en ik zocht jou als een ziende blinde
buiten mij.
Het is niet nodig, het is niet de bedoeling dat we God zoeken buiten ons. Paulus wil juist vertellen dat we bestaan in God. En God bestaat in ons. En dat je daar dus niets speciaals voor hoeft te doen. Behalve… te geloven. Geloven dat het Jezus is die door de dood te verslaan, alle duistere krachten heeft verslagen. En dat we daardoor geroepen zijn om als bevrijdde mensen te leven. Jezus is dus wel de sleutel tot die bestemming. En dat gegeven maakt t natuurlijk enerzijds heel bijzonder en helder. Anderzijds blijft t iets wat schuurt en wringt. Er zit iets weerbarstigs in. En ergens ook iets exclusiefs. Tegelijk: dit is de kern van het christendom. Die ene grote liefdesdaad van Jezus om door te sterven de mensen het leven te geven. Dat klinkt volkomen absurt en systematisch en okay..je zou kunnen zeggen: ongevraagd…’had voor mij niet gehoeven’. Maar kennelijk, alleen zo door het lijden en het sterven van Jezus, bestaat God niet buiten het mensdom, maar juist er middenin. God staat niet boven of buiten de mens, maar bestaat in de mens. En daarmee verbonden met alles wat ons menselijk bestaan tekent. Pijn, verdriet en verlies. Pijn en verdriet en lijden is geen straf op zonde, maar een onderdeel van het menselijk bestaan, en dat nooit buiten God om.
Kun je dat geloven, schrijft Paulus. Durf je je daaraan toe te vertrouwen. Dat dat voor jou ook wel ns waar kan zijn. Dat je een bevrijd mens bent. Geen slaaf van de wet, maar bevrijd om te leven als kind van god. Natuurlijk, die status schept verplichtingen. Dat vraagt erom dat je laat zien wat dat voor je betekent. Dat je het goede doet, in alle kwetsbaarheid en imperfectie die hoort bij het mens zijn.
Binnenin mij was je…ik was buiten…
Keer je naar binnen en ontdek: God is dichterbij dan je denkt…. sterker nog… je ademt God… pure schoonheid, pure liefde… Je bent je bestemming al geworden.
Paulus zou zeggen: Mens…durf te geloven!